شهرستان سوادكوه یكی از شهرستانهای استان مازندران است که آثارتاریخی باستانی که در آن قرار دارد به نوعی تاریخ کهن مازندران یا طبرستان قدیم را بازگو می کند . سوادکوه كه در البرزمركزی و در مجاورت استان سمنان قرار گرفته و شهر پل سفید مركز آن با شهر ساری مركز استان مازندران 70 كیلومتر فاصله دارد که از سمت شمال به شهرستان قائمشهر و از سمت جنوب به شهرستان فیروزكوه و استان تهران واز سمت غرب به شهرستان بابل و از سمت شرق به شهرستان ساری و ارتفاعات دودانگه ونواحي كوهستاني قديم ساري دهستان چاشم دراستان سمنان محدود است و مساحت آن به 2078 كیلومتر مربع می رسد.
در برخی از منابع تاریخی مانند التدوین آمده كه نام قدیم سوادكوهپتشخوارگر و پتشخرگر بوده و فرمانروایان و امرای بسیاری از این منطقه برخاسته و وقایع تاریخی مهمی نظیر ورود و سكونت فریدون پادشاه پیشدادی، پیكاررستم پهلوان مشهورشاهنامه فردوسی با دیوانمازندران و عبوراسكندر مقدونی در جنگ باداریوش سوم پادشاه ایران آخرین پادشاه هخامنشی در این ناحیه روی داده است.
سرانجام اهالی منطقه با اختیار و تسلط كامل دین جدید را پذیرفته و به اسلام علوی روی آوردند. عده ای از مورخین بهمین دلیل سوادكوه را كوه سیاه معنی كرده و بر این عقیده اند كه [[اعراب[[ در طی سالها مبارزه با مردم این ناحیه شكست خورده و بدلیل هراس ناشی ازهیبت كوههای مرتفع وصعب العبور كه از انبوه درختان بلند و كهنسال پوشیده بوده نام سوادكوه یا كوه سیاه را بر این سزمین نهادند.
عده ای نیز بر این عقیده اند كه نام سوادكوه از كوه, سوات گرفته شده كه در جنوب شرقیروستای چراتدر دهستان ولوچی واقع شده و در ارتفاعات آن آثاری از تمدن قدیم مشاهده می شود .
برج های تاریخی لاجیم، دیو كلی، كاروانسرای گدوك، قلعه های كنگلو، اولاد پل باستانی شاپور شیرگاه و پل قدیمی پل سفیداز جمله آثار باستانی و تاریخی سوادکوه است.
كلیسای سوادكوه که با پلان مستطیل شكل در جانب شرقی جاده سوادكوه، در 90 كیلومتری جنوب قائم شهر، در محل سرخ آباد قرار دارد. این کلیسا در اوایل دوران پهلوی برای انجام مراسم مذهبی كاركنان راه آهن ساخته شد و در حال حاضر در شرف ویرانه كامل قرار دارد.
قلعه پرستوك در مجاورت روستای سرخ كلا در حاشیه شمالی شهر زیرآب بنا یی است که . مصالح اصلی آن سنگ با ملاط ساروج بوده و در بالای قلعه در میان یك حوض چاهی عمیق مشاهده می شود.
با تحقیق در پلان آن مشخص شده كه بنا بر روی چهار نیل پایه قوی قرار داشته و دارای دو دروازه و چهار برج نگهبانی بوده است. در 50 متری آن قلعه ای دیگر معروف به قلعه وزیری قرار دارد که از جمله آثار باستانی و تاریخی سوادکوه به شمار می رود . قلعه خاجمه كوه كه در مقابل قلعه پرستوك قرار داشته و كوچكتر از آن است پلان دارای شكل مدور با یك دروازه می باشد. در فاصله 10 متری بیرون دیوار چاهی قرار داشته كه آب قلعه را تأمین می كرد. بدلیل وضعیت منطقه این احتمال وجود دارد كه سنگهای این بنا از فاصله 15 كیلومتری با دست به دست كردن توسط سربازان و كارگران بر پای كار رسیده است.
پل معروف ورسك که در منطقه عباس آباد قرار دارد كوهی متصل به پایه جنوبی پل واقع شده كه بر روی آن یك محوطه شیب دار دیده می شود که این پل بعنوان یکی از شاهکارهای جهان در ساخت پل به شمار می رود . مكتوبات تاریخی حاكی از آن است كه قلاع بیشماری در منطقه كوهستانی سوادكوه وجود داشته كه بیشتر آنها از بین رفته اند. در حال حاضر در برخی از نقاط این ناحیه آثاری از این قلعه بر جای مانده كه مهمترین آنها عبارتند از: قلعه قدیمی در اراضی جنگلی قفلك در كنار رودخانه كسلیان، در شرق شهر شیرگاه ، قلعه و برج ویرانه با پی بنای بسیار زیبا در كنا غار اسپهبد خورشید‏2:25 ب.ظقلعه گردن در عباس آباد راستوپی و ویرانه یك قلعه در راه گدوك به ورسك قبل از اولین تونل در جانب شرقی جاده اصلی از جمله قلعه های تاریخی بی شماری است که در سوادکوه باقی ماند . مسجد جامع شهر زیرآب كه سقف چوبی آن با كنده كاریهائی زیبائی از دعای صد بند (جوشن كبیر) با ظرافت و خطی خوش و بلوكه های چوبی منظم، از شاهكارهای هنری به شمار می رود. بقایای راه قدیمی در گدوك و 40 كیلومتری پل سفید به طرف جنوب كه باقیمانده جاده عباسی قدیم است كه از اصفهان تا فرج آباد و استراحتگاه شاه عباس اول در سواحل دریای خزر ادامه می یافت. این راه در سال 1051 و یا 1031 هجری قمری با طراحی یك مهندس هلندی و زمان صدارت سارو تقی ساخته شد. وجود آبشارهای زیبا یکی دیگر از مناطق جالب و دیدنی طبیعی این شهرستان به شمار می رود .

آبشار شورآب در 35 كیلومتری جنوب شهر پل سفید قرار دارد و آب آن در اراضی پائین دست روستای شوراب و از داخل تونل راه آهن از دل زمین فوران نموده و بوسیله یك كانال به خارج از تونل هدایت نشده و در مدخل تونل مذكور به پائین می ریزد. آب این چشمه و آبشار بخاطر گذر از لایه های گوگردی زیر زمین قابل استفاده نبوده و بهمین دلیل شوراب نام دارد. بدین وجود املاح فراوان مجرا و محل ریزش این آبشار بشكل بسیار زیبائی به رنگ قرمز در آمده است. آبشار دراسله تنگه در 40 كیلومتری جنوب غربی شهر زیرآب، در دهستان ولوپی و 2 كیلومتری جنوب روستای ییلاقی دراسله واقع شده است.
آبشار چلاك با ارتفاع زیاد به شكلی به پائین می ریزد كه همواره بدلیل برخورد آب با سنگهای محل ریزش، در اطراف ابر بسیار زیبائی از قطرات ریز آب ایجاد می شود. این آبشار در 50 كیلومتری غرب شهر شیرگاه، در منتهی الیه غربی دهستان لفور، در اراضی جنگلی بالادست روستاهای ریكو و غوزك واقع شده است.
کنعره (گلناب دره) ، شش رودبار ، گزو ، میان كلا ، چرات ،سله بن یا تونل سی از دیگر آبشارهای سوادکوه است که وجود آنها محیطی زبیا و فرح انگیز را برای مسافران فراهم آورده است .
از دیگر مواهب طبیعی و دست ساخت بشری جذاب سوادکوه غارهای طبیعی است که به شکل زیبا و جالبی می باشند که حتی برخی از این غارها همچون غار اسپهبد خورشید از نظر نوع شکل ظاهری و طاق بلندی که دارد جایگاه ویژه جهانی کسب کرده است .
كیجا كچال ، دیو لیلم ،لی پشت،زنگیان ،سوت شاه از جمله غارهای زیبا و جذاب شهرستان هستند که جاذبه های آن می تواند جذب کننده گردشگران و مسافران باشد .
گزارش از فاطمه قنبری قادیکلایی